ΜΟΥΣΙΚΗ – ΦΘΟΓΓΟΙ
Μουσική είναι η τέχνη της διευθέτησης των ήχων κατά τον χρόνο και τον χώρο (Διάρκεια – Οξύτητα)
Μουσικός ήχος είναι αυτός που παράγει συγκεκριμένο άκουσμα στην ακοή. Εκτελείται είτε από τα διάφορα μουσικά όργανα είτε από την ανθρώπινη φωνή.
Ο μουσικός ήχος λέγεται φθόγγος.
ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Τα κύρια σημεία της μουσικής γραφής είναι:
1. Τα φθογγόσημα ή νότες
2. Οι γνώμονες ή τα κλειδιά
3. Οι παύσεις
4. Οι αλλοιώσεις
Τα διάφορα σημεία της μουσικής γραφής γράφονται στο πεντάγραμμο.
ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟ
Πεντάγραμμο ονομάζεται το σύνολο πέντε γραμμών οριζόντιων και παράλληλων, που απέχουν εξ ίσου μεταξύ τους.
Οι τέσσερις αποστάσεις, που σχηματίζονται μεταξύ των πέντε γραμμών ονομάζονται διαστήματα του πενταγράμμου.
Οι πέντε γραμμές και τα τέσσερα διαστήματα του πενταγράμμου αριθμούνται από κάτω προς τα πάνω.
ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΑ Ή ΝΟΤΕΣ
Οι φθόγγοι στη μουσική γραφή αντιπροσωπεύονται με σημεία που ονομάζονται φθογγόσημα ή νότες.
Οι νότες γράφονται με διάφορα σχήματα και σε διάφορες θέσεις στο πεντάγραμμο.
Από το σχήμα της νότας εξαρτάται η διάρκειά της στον χρόνο.
Από την θέση της νότας στο πεντάγραμμο εξαρτάται η οξύτητα ή το ύψος της νότας.
ΣΧΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ
Τα σχήματα των φθογγόσημων που καθορίζουν την διάρκεια των φθόγγων είναι επτά:
1. Το ολόκληρο…………………………………………………………………………….
2. Το μισό ή δεύτερο…………………………………………………………………….
3. Το τέταρτο…………………………………………………………………………………
4. Το όγδοο……………………………………………………………………………………
5. Το δέκατο έκτο…………………………………………………………………………..
6. Το τριακοστό δεύτερο………………………………………………………………..
7. Το εξηκοστό τέταρτο…………………………………………………………………..
Τα παραπάνω σχήματα ονομάζονται και αξίες των φθογγόσημων.
Τα σχήματα του ολόκληρου, του μισού, και του τέταρτου γράφονται πάντα κατά τον παραπάνω τρόπο. Στα υπόλοιπα σχήματα (όγδοο και κάτω) μπορούμε, όταν δύο ή περισσότερα από αυτά είναι τοποθετημένα στη σειρά, να αντικαταστήσουμε τις αγκύλες με αντίστοιχες στον αριθμό οριζόντιες γραμμές (ενωτικές γραμμές) που τα ενώνουν.
Ο τρόπος γραφής με ενωτικές γραμμές διευκολύνει την μουσική ανάγνωση.
ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ
Η μεγαλύτερη αξία είναι το ολόκληρο. Κάθε ένα από τα υπόλοιπα σχήματα έχει ως αξία το μισό της αξίας του προηγούμενου σχήματος και επομένως την διπλάσια αξία του επόμενου σχήματος. Έτσι έχουμε:
Το ολόκληρο είναι ίσο με 2 μισά ή 4 τέταρτα ή 8 όγδοα ή 16 δέκατα έκτα ή 32 τριακοστά δεύτερα ή 64 εξηκοστά τέταρτα.
Το μισό είναι ίσο με 2 τέταρτα ή 4 όγδοα ή 8 δέκατα έκτα ή 16 τριακοστά δεύτερα ή 32 εξηκοστά τέταρτα.
Το τέταρτο είναι ίσο με 2 όγδοα ή 4 δέκατα έκτα ή 8 τριακοστά δεύτερα ή 16 εξηκοστά τέταρτα.
Το όγδοο είναι ίσο με 2 δέκατα έκτα ή 4 τριακοστά δεύτερα ή 8 εξηκοστά τέταρτα.
Το δέκατο έκτο είναι ίσο με 2 τριακοστά δεύτερα ή 4 εξηκοστά τέταρτα.
Το τριακοστό δεύτερο είναι ίσο με 2 εξηκοστά τέταρτα.
ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ ΣΤΟ ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟ
Τα φθογγόσημα γράφονται στο πεντάγραμμο στις ακόλουθες θέσεις:
1. Πάνω στις γραμμές
2. Μέσα στα διαστήματα:
3. Κάτω από την πρώτη γραμμή και πάνω από την πέμπτη γραμμή του πενταγράμμου:
Για να γράψουμε επιπλέον νότες, πάνω ή κάτω από το πεντάγραμμο, μεταχειριζόμαστε μικρές γραμμές που ονομάζονται βοηθητικές γραμμές. Ο αριθμός των βοηθητικών γραμμών είναι απεριόριστος.
Οι βοηθητικές γραμμές απέχουν μεταξύ τους τόσο, όσο και οι γραμμές του πενταγράμμου και αριθμούνται οι μεν πάνω από το πεντάγραμμο από κάτω προς τα πάνω, οι δε κάτω από το πεντάγραμμο από πάνω προς τα κάτω.
Οι βοηθητικές γραμμές μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι προέκταση του πενταγράμμου:
Σημείωση: Τα σχήματα των φθογγόσημων με ουρά (μισό, τέταρτο, όγδοο κλπ) γράφονται με την ουρά προς τα πάνω όταν βρίσκονται στην τρίτη γραμμή του πενταγράμμου και κάτω. Αν βρίσκονται πάνω από την τρίτη γραμμή τότε γράφονται με την ουρά προς τα κάτω.
Το άκουσμα που δημιουργεί κάθε νότα στην ακοή μας ονομάζεται ύψος ή οξύτητα της νότας. Όσο πιο ψηλά στο πεντάγραμμο γράφεται μια νότα, τόσο υψηλότερος είναι ο παραγόμενος ήχος και αντιστρόφως.
ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ
Τα ονόματα των φθογγόσημων είναι επτά:
ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα, σι
Οι επτά αυτές νότες, τοποθετημένες κατά την παραπάνω διάταξη, αντιπροσωπεύουν μια σειρά φθόγγων που προχωρεί διαδοχικά από το χαμηλότερο προς το υψηλότερο και γι’ αυτό ονομάζεται ανιούσα σειρά φθόγγων. Η σειρά αυτή μπορεί να επαναληφθεί περισσότερες φορές με τα ίδια ονόματα και την ίδια διάταξη. Οι φθόγγοι με το ίδιο όνομα σε κάθε νέα σειρά προς τα επάνω ακούγονται όπως και στην προηγούμενη αλλά σε διαφορετικό επίπεδο οξύτητας:
ΑΝΙΟΥΣΑ ΣΕΙΡΑ ΦΘΟΓΓΩΝ Η ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ ΑΚΟΜΗ ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ
ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο ρε μι φα σολ λα σι
Η απόσταση που χωρίζει δύο νότες με το ίδιο όνομα σε δύο γειτονικές σειρές ονομάζεται ογδόη ή οκτάβα επειδή περιλαμβάνει οκτώ νότες.
Εάν αντιστρέψουμε την σειρά των φθογγόσημων, τότε έχουμε μια σειρά που προχωρεί από το υψηλότερο προς το χαμηλότερο και λέγεται κατιούσα σειρά φθόγγων. Η κατιούσα σειρά μπορεί και αυτή να επαναλαμβάνεται όπως και η ανιούσα περισσότερες φορές:
ΚΑΤΙΟΥΣΑ ΣΕΙΡΑ ΦΘΟΓΓΩΝ Η ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ ΑΚΟΜΗ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ
σι λα σολ φα μι ρε ντο σι λα σολ φα μι ρε ντο σι λα σολ φα μι ρε ντο
Το σύνολο των φθόγγων τους οποίους αντιλαμβάνεται η ανθρώπινη ακοή, από τον χαμηλότερο μέχρι τον υψηλότερο, και οι οποίοι μπορούν να εκτελεσθούν από φωνές και μουσικά όργανα, ονομάζεται μουσική έκταση.
Η μουσική έκταση περιλαμβάνει περίπου οκτώ οκτάβες. Διαιρείται σε τρία μέρη:
Το βαρύ ή χαμηλό, το μεσαίο και το οξύ ή υψηλό.
ΓΝΩΜΟΝΕΣ Ή ΚΛΕΙΔΙΑ
Γνώμονες ή κλειδιά λέγονται τα σημεία που γράφονται στην αρχή κάθε πενταγράμμου. Υπάρχουν τρία είδη κλειδιών που γράφονται όπως παρακάτω:
1. Κλειδί του σολ:
Το κλειδί του σολ γράφεται επί της πρώτης ή επί της δεύτερης γραμμής του πενταγράμμου.
2. Κλειδί του φα:
Το κλειδί του φα γράφεται επί της τέταρτης ή επί της τρίτης γραμμής του πενταγράμμου.
3. Κλειδί του ντο:
Το κλειδί του ντο γράφεται είτε επί της πρώτης ή της δεύτερης ή της τρίτης ή της τέταρτης γραμμής του πενταγράμμου
Οι γνώμονες χρησιμεύουν για να δίνουν το όνομα στις νότες και για να καθορίζουν την οξύτητά τους.
Κάθε ένας από τους γνώμονες δίνει το όνομά του στην νότα που γράφεται στην ίδια γραμμή με αυτόν.
Κάθε γνώμονας χειρίζεται διαφορετικό μέρος της μουσικής έκτασης έτσι ώστε να αποφεύγονται οι πολλές βοηθητικές γραμμές όταν γράφουμε τα φθογγόσημα στο πεντάγραμμο.
Το κλειδί του σολ χρησιμοποιείται για το υψηλό μέρος της μουσικής έκτασης.
Το κλειδί του ντο για το μεσαίο και το κλειδί του φα για το βαρύ.
Η οξύτητα των φθόγγων που παράγει το μπουζούκι αντιστοιχεί στο κλειδί του σολ της δεύτερης γραμμής κι έτσι εμείς θα ασχοληθούμε μόνο με αυτό το κλειδί.
ΟΙ ΝΟΤΕΣ ΣΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΤΟΥ ΣΟΛ
Ξέρουμε ότι στο κλειδί του σολ της δεύτερης γραμμής, η νότα που βρίσκεται πάνω στη δεύτερη γραμμή του πενταγράμμου είναι η σολ. Οι υπόλοιπες νότες κατά την κατιούσα ή την ανιούσα σειρά επί των θέσεων του πενταγράμμου ακολουθούν την σειρά των ονομάτων των επτά φθογγόσημων. Με αυτή τη σκέψη μπορούμε να βρούμε τα ονόματα όλων των φθογγόσημων στο κλειδί του σολ:
Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να συνεχίσουμε να γράφουμε νότες είτε πάνω είτε κάτω από το πεντάγραμμο απλώς προσθέτοντας βοηθητικές γραμμές.
ΠΑΥΣΕΙΣ
Παύσεις ονομάζονται τα σημεία τα οποία κατά την διάρκεια ενός μουσικού κομματιού σημαίνουν την διακοπή του ήχου. Έχουμε επτά σχήματα παύσεων τα οποία αντιστοιχούν στις επτά αξίες των φθογγόσημων. Τα επτά σχήματα των παύσεων είναι τα παρακάτω:
1. Παύση ολόκληρου:
2. Παύση μισού:
3. Παύση τετάρτου:
4. Παύση ογδόου:
5. Παύση δέκατου έκτου:
6. Παύση τριακοστού δευτέρου:
7. Παύση εξηκοστού τέταρτου:
ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ
Αλλοιώσεις λέγονται τα σημεία τα οποία χρησιμεύουν για να μεταβάλουν την οξύτητα των φθόγγων. Υπάρχουν τρεις κύριες αλλοιώσεις:
1. Η δίεση (#) η οποία οξύνει τον φθόγγο κατά ένα ημιτόνιο.
2. Η ύφεση (b) η οποία χαμηλώνει τον φθόγγο κατά ένα ημιτόνιο.
3. Η αναίρεση
η οποία καταργεί την ενέργεια της δίεσης ή της ύφεσης και επαναφέρει τον φθόγγο στη φυσική του θέση.
Κάθε αλλοίωση γράφεται με δύο τρόπους:
1. Πριν από το φθογγόσημο που πρόκειται να αλλοιώσει, οπότε γράφεται στην ίδια θέση του πενταγράμμου όπου βρίσκεται και το ίδιο το φθογγόσημο. Στην περίπτωση αυτή η αλλοίωση ισχύει για το φθογγόσημο πριν από το οποίο γράφεται καθώς και για όλα τα φθογγόσημα του ίδιου ονόματος τα οποία περιλαμβάνονται μέσα στο ίδιο μέτρο και ονομάζεται τυχαίο σημείο αλλοιώσεως.
2. Στην αρχή του πενταγράμμου και αμέσως μετά το κλειδί, στις γραμμές ή και στα διαστήματα επί των οποίων σημειώνονται τα φθογγόσημα που θέλουμε να αλλοιώσουμε. Σε αυτή την περίπτωση οι αλλοιώσεις ισχύουν για όλα τα φθογγόσημα που έχουν το ίδιο όνομα, οποιουδήποτε ύψους, και λέγονται οπλισμός του γνώμονα.
Εάν θέλουμε να καταργήσουμε την δίεση ή την ύφεση ενός φθόγγου πρέπει να σημειώσουμε πριν από αυτόν το σημείο της αναίρεσης.
Επιπλέον υπάρχουν τα λεγόμενα διπλά σημεία αλλοιώσεως, η διπλή δίεση και η διπλή ύφεση που οξύνουν ή χαμηλώνουν τον φθόγγο κατά δύο ημιτόνια. Εάν θέλουμε φθόγγο με διπλή δίεση ή διπλή ύφεση να τον μετατρέψουμε σε φθόγγο με απλή δίεση ή ύφεση, γράφουμε, στην θέση της πρώτης δίεσης ή ύφεσης μία αναίρεση.
Σημείωση: Το ημιτόνιο είναι το μικρότερο μουσικό διάστημα που μεταχειρίζεται το μουσικό μας σύστημα που είναι το καλώς συγκερασμένο. Προκύπτει από την διαίρεση του διαστήματος της οκτάβας σε 12 ίσα μέρη. Με άλλα λόγια, μια οκτάβα περιέχει 12 ημιτόνια.
2 ημιτόνια = 1 τόνος
3 ημιτόνια = 1 τριημιτόνιο
Επίσης πρέπει να τονίσουμε ότι το ημιτόνιο είναι το μικρότερο διάστημα που μπορεί να αποδώσει το μπουζούκι και αντιστοιχεί στην απόσταση από ένα συγκεκριμένο τάστο, σε μια χορδή, μέχρι το επόμενο ή το προηγούμενο.
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Τα δευτερεύοντα σημεία της μουσικής γραφής είναι:
1. Η στιγμή διαρκείας: Είναι μια τελεία (.) που γράφεται δεξιά από τα φθογγόσημα και αυξάνει την αξία τους κατά το μισό. Φθογγόσημο με στιγμή διαρκείας λέγεται παρεστιγμένο φθογγόσημο. Κάθε παρεστιγμένο φθογγόσημο έχει αξία ίση ως προς τρία φθογγόσημα της αμέσως μικρότερης αξίας. Η στιγμή διαρκείας μπορεί να γραφεί και δεξιά των παύσεων οπότε αυξάνει την αξία τους κατά το μισό. Τότε και αυτές ονομάζονται παρεστιγμένες παύσεις.
2. Η διπλή στιγμή διαρκείας: Όταν δεξιά από το φθογγόσημο, ή μια παύση, υπάρχουν δύο στιγμές (τελείες) τότε αυτό ονομάζεται δις παρεστιγμένο. Η δεύτερη στιγμή διαρκείας αυξάνει την αξία κατά το μισό της αξίας της πρώτης στιγμής. Π.Χ: Ένα τέταρτο δις παρεστιγμένο είναι ίσο ως προς τρία όγδοα συν ένα δέκατο έκτο.
3. Η σύζευξη διαρκείας: Είναι μια καμπύλη γραμμή που συνδέει δύο ή περισσότερα φθογγόσημα της ίδιας οξύτητας. Χρησιμεύει για να προσθέτει στο πρώτο φθογγόσημο την αξία των άλλων. Με την σύζευξη διαρκείας μπορούμε να σχηματίσουμε αξίες που δεν μπορούμε να σχηματίσουμε με άλλον τρόπο. Τα φθογγόσημα που συνδέονται με σύζευξη διαρκείας ονομάζονται ενωμένα φθογγόσημα.
Παραδείγματα:
Στιγμή διαρκείας: Ένα παρεστιγμένο μισό είναι ίσο με τρία τέταρτα
Διπλή στιγμή διαρκείας: Ένα δις παρεστιγμένο μισό είναι ίσο ως προς τρία τέταρτα συν ένα όγδοο.
Σύζευξη διαρκείας: Η αξία του πρώτου φθόγγου (μισό) αυξάνει κατά ένα τέταρτο συν ένα όγδοο συν ένα δέκατο έκτο.
ΜΕΤΡΟ
Για να διευκολύνεται η μουσική ανάγνωση κάθε μουσικό κομμάτι διαιρείται σε μικρά τμήματα. Η διαίρεση γίνεται με γραμμές που διέρχονται κάθετα το πεντάγραμμο και ονομάζονται διαστολές. Το τμήμα που περιλαμβάνεται μεταξύ δύο διαστολών λέγεται μέτρο. Το τελικό μέτρο κάθε μουσικού έργου κλείνει με δύο διαστολές (η δεύτερη παχύτερη από την πρώτη) πάνω από τις οποίες γράφεται συνήθως η λέξη Fine (Τέλος). Στο τέλος των διαφόρων μερών ενός μουσικού έργου γράφονται επίσης δύο διαστολές (ισοπαχείς).
Σε κάθε μέτρο περιλαμβάνονται φθογγόσημα και παύσεις διαφόρων αξιών των οποίων το άθροισμα πρέπει να είναι το ίδιο για όλα τα μέτρα του μουσικού έργου. (Εκτός και αν υπάρχει αλλαγή του μέτρου).
Κάθε μέτρο υποδιαιρείται σε μικρότερα μέρη ίσης αξίας, τα οποία λέγονται μέρη του μέτρου ή χρόνοι. Τα μέρη αυτά αποτελούν το είδος του μέτρου. Μέτρα που διαιρούνται σε 2 μέρη λέγονται διμερή. Αν είναι σε 3 λέγονται τριμερή. Σε 4 τετραμερή και ούτω καθεξής.
Για να καθορίζουμε την αξία και το είδος των διαφόρων μέτρων γράφουμε στην αρχή κάθε μουσικού έργου και αμέσως μετά τον γνώμονα ένα αριθμητικό κλάσμα. Π.χ. 2/4 ή 3/4 ή 5/8 ή 9/8 κλπ. Ο αριθμητής του κλάσματος μας δείχνει το είδος του μέτρου. Δηλαδή σε πόσα μέρη διαιρείται. Ο παρονομαστής του κλάσματος μας δείχνει την αξία κάθε μέρους του μέτρου. Στο παρακάτω παράδειγμα έχουμε μέτρο 4/4, που σημαίνει ότι κάθε μέτρο διαιρείται σε τέσσερα μέρη αξίας ενός τετάρτου το καθένα.
Τα μέτρα μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα. Απλά μέτρα είναι τα διμερή και τα τριμερή, δηλαδή αυτά που στον αριθμητή έχουν τους αριθμούς 2 ή 3. Σύνθετα είναι τα μέτρα που αποτελούνται από τέσσερα μέρη και πάνω. Λέγονται σύνθετα γιατί σχηματίζονται από την ένωση δύο ή περισσότερων απλών μέτρων.
ΙΣΧΥΡΑ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ
Δεν τονίζονται όλα τα μέρη του μέτρου το ίδιο. Αυτά που τονίζονται περισσότερο ονομάζονται ισχυρά ενώ τα υπόλοιπα ονομάζονται ασθενή.
Στα απλά μέτρα ισχυρό μέρος είναι μόνο το πρώτο. Τα υπόλοιπα είναι ασθενή.
Στα σύνθετα μέτρα ισχυρά είναι τα πρώτα μέρη των απλών μέτρων τα οποία αποτελούν το σύνθετο μέτρο. Και πιο ισχυρό απ’ όλα είναι πάντα το πρώτο μέρος του μέτρου. Για να διακρίνουμε τα ισχυρά μέρη του μέτρου μπορούμε να τα σημειώσουμε με έναν τόνο (΄) και τα πιο ισχυρά από τα ισχυρά με δύο τόνους (΄΄)
ΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ
Είναι δυνατόν, αναλόγως του ρυθμού, τα μέρη του μέτρου να διαιρούνται σε δύο ή και περισσότερα μέρη. Όταν ένα μέρος του μέτρου διαιρείται στα δύο, τότε το πρώτο από αυτά λέγεται κύριο και το άλλο δευτερεύον. Μπορεί όμως ένα κύριο ή δευτερεύον μέρος να διαιρεθεί κι αυτό στα δύο. Τότε πάλι το πρώτο από αυτά λέγεται κύριο και το άλλο δευτερεύον.
Τα κύρια μέρη του μέτρου εκτελούνται με ένταση κάπως μεγαλύτερη από τα δευτερεύοντα και ιδίως αυτά που προέρχονται από την πρώτη υποδιαίρεση μέρους του μέτρου.
Σημείωση: Η κατανόηση του σωστού τονισμού κατά την εκτέλεση του μέτρου είναι πολύ σημαντική για την σωστή απόδοση του μουσικού έργου. Όσον αφορά στο μπουζούκι, επηρεάζει την φορά της πένας όταν κτυπά τις χορδές. Στα ισχυρά και στα κύρια μέρη του μέτρου η πένα κτυπά την χορδή με φορά από πάνω προς τα κάτω.
ΡΥΘΜΟΣ – ΜΕΛΩΔΙΑ
Ρυθμός ονομάζεται η σειρά των διαφόρων αξιών των φθογγόσημων που αποτελούν ένα μουσικό κομμάτι.
Μελωδία ονομάζεται η εναλλαγή στην οξύτητα των φθόγγων.
ΤΡΙΗΧΟ
Τρίηχο λέγεται το σύνολο τριών φθογγόσημων της ίδιας αξίας, που ισοδυναμούν με ένα φθογγόσημο της αμέσως μεγαλύτερης αξίας. Δηλαδή με το τρίηχο διαιρούμε οποιαδήποτε αξία στα τρία.
Για να δείξουμε ένα τρίηχο γράφουμε τον αριθμό 3, πάνω ή κάτω από το μεσαίο φθογγόσημο, και συνήθως ενώνουμε και τα τρία φθογγόσημα με μια καμπύλη γραμμή.
Κάθε μια από τις νότες του τρίηχου μπορεί να διαιρεθεί σε νότες μικρότερης αξίας, όπως και αντίθετα, δύο ή και οι τρεις νότες να ενωθούν σε μία.
Επίσης είναι δυνατόν να αντικαταστήσουμε ένα ή και περισσότερα φθογγόσημα του τρίηχου με παύσεις της αντίστοιχης αξίας.
Στο παρακάτω παράδειγμα έχουμε διάφορα τρίηχα ογδόων. Ένα τρίηχο ογδόων ισοδυναμεί με ένα τέταρτο.
ΔΙΠΛΟ ΤΡΙΗΧΟ Ή ΕΞΑΗΧΟ
Διπλό τρίηχο ή εξάηχο σχηματίζεται όταν ενώσουμε δύο συνεχή τρίηχα. Έτσι, αντί να σημειώσουμε με ένα τρία κάθε ένα από τα τρίηχα, σημαίνουμε με ένα έξι το σύνολο των έξι φθογγόσημων τα οποία έχουν τα δύο τρίηχα μαζί.
Και για το εξάηχο ισχύουν όσα είπαμε για τα τρίηχα. Οι φθόγγοι που τονίζονται στο εξάηχο είναι ο πρώτος και ο τέταρτος. Δηλαδή οι πρώτοι φθόγγοι των τρίηχων που το αποτελούν. Στο παρακάτω παράδειγμα έχουμε εξάηχο δέκατων έκτων που ισοδυναμεί με ένα τέταρτο και εξάηχο ογδόων που ισοδυναμεί με μισό:
ΑΚΑΝΟΝΙΣΤΕΣ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΕΙΣ
Πολλές φορές παρουσιάζονται σύνολα φθογγόσημων τα οποία είναι ακανόνιστες υποδιαιρέσεις ενός φθογγόσημου μεγαλύτερης αξίας. Τα σύνολα αυτά, που αποτελούνται από μονό αριθμό φθογγόσημων, π.χ. 5, 7, 9 κλπ., είναι ίσα προς εκείνο το φθογγόσημο της μεγαλύτερης αξίας, προς το οποίο πλησιάζει περισσότερο το άθροισμα των αξιών των φθογγόσημων τα οποία το αποτελούν.
Παράδειγμα: Ένα πεντάηχο δέκατων έκτων είναι ίσο ως προς ένα τέταρτο.
ΣΥΓΚΟΠΗ
Συγκοπή είναι το είδος του ρυθμού κατά το οποίο ένας φθόγγος αρχίζει από ασθενέστερο μέρος του μέτρου και επεκτείνεται σε μέρος του μέτρου ισχυρότερο.
Όπως βλέπετε στο παραπάνω παράδειγμα, στον πρώτο χρόνο του μέτρου των τεσσάρων τετάρτων, που είναι δις ισχυρός υπάρχει παύση. Στο ασθενές μέρος υπάρχει το μισό, του οποίου η διάρκεια επεκτείνεται μέχρι τον τρίτο χρόνο (ισχυρό μέρος του μέτρου). Στον τέταρτο χρόνο (ασθενές μέρος) υπάρχει φθόγγος που διαρκεί μέχρι τον πρώτο χρόνο του επόμενου μέτρου (δις ισχυρό). Τα επεκτεινόμενα φθογγόσημα από το ασθενές μέρος του μέτρου ως το ισχυρό ονομάζονται συγκεκομμένα φθογγόσημα.
Το χαρακτηριστικό της συγκοπής είναι ότι ο τονισμός μεταφέρεται από το ισχυρό στο ασθενές μέρος του μέτρου.
Η συγκοπή γίνεται με τρείς τρόπους:
1. Από ισχυρό μέρος του μέτρου σε δις ισχυρό.
2. Από ασθενές μέρος του μέτρου σε ισχυρό και
3. Από δευτερεύον μέρος του μέτρου σε κύριο.
Η συγκοπή λέγεται ομαλή όταν τα φθογγόσημα που την σχηματίζουν είναι της ίδιας αξίας.
Λέγεται ανώμαλη όταν τα φθογγόσημα που την σχηματίζουν έχουν διαφορετική αξία.
ΑΝΤΙΧΡΟΝΙΣΜΟΣ
Αντιχρονισμός λέγεται το είδος του ρυθμού κατά το οποίο ένας φθόγγος αρχίζει από το ασθενέστερο μέρος του μέτρου, ενώ στο ισχυρό υπάρχει παύση. Με άλλα λόγια ο αντιχρονισμός είναι συγκοπή, στην οποία το δεύτερο μέρος (το ισχυρότερο) έχει αντικατασταθεί με παύση:
Όπως και η συγκοπή έτσι και ο αντιχρονισμός μπορεί να είναι ομαλός ή ανώμαλος.
Ομαλός αντιχρονισμός λέγεται όταν ο φθόγγος και η παύση που τον σχηματίζουν είναι της ίδιας αξίας, όπως στο προηγούμενο παράδειγμα.
Ανώμαλος αντιχρονισμός είναι εκείνος στον οποίο υπάρχουν δύο φθόγγοι στα ασθενέστερα μέρη του μέτρου έναντι μιας παύσης στο ισχυρότερο μέρος.
ΔΙΗΧΟ
Δίηχο λέγεται το σύνολο δύο φθογγόσημων της ίδιας αξίας, πάνω ή κάτω από τα οποία σημειώνεται ο αριθμός 2 και ισοδυναμούν με τρία φθογγόσημα της ίδιας αξίας, δηλαδή με παρεστιγμένο φθογγόσημο της αμέσως μεγαλύτερης αξίας. Όπως καταλαβαίνετε, το δίηχο είναι το αντίθετο του τρίηχου. Το τρίηχο είναι η διαίρεση απλού φθογγόσημου σε τρία μέρη ενώ το δίηχο είναι η διαίρεση παρεστιγμένου φθογγόσημου σε δύο μέρη.
Το δίηχο το μεταχειριζόμαστε σε τριμερή μέτρα καθώς και στα σύνθετα μέτρα που αποτελούνται από τριμερή (3/8, 6/8, 9/4 κλπ.) κάθε φορά που θέλουμε να ενώσουμε τρία φθογγόσημα της ίδιας αξίας σε δύο.
ΤΕΤΡΑΗΧΟ
Είναι σαν διπλό δίηχο. Ένα σύνολο τεσσάρων φθογγόσημων, πάνω ή κάτω από τα οποία σημειώνεται ο αριθμός 4 και ισοδυναμούν ως προς έξι φθογγόσημα της ίδιας αξίας.
ΡΥΘΜΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Ρυθμική αγωγή λέγεται ο βαθμός της βραδύτητας ή της ταχύτητας με την οποία εκτελούνται τα ίσα μέρη του μέτρου κάθε μουσικού κομματιού. Η ρυθμική αγωγή υποδεικνύεται με ακρίβεια από το χρονόμετρο.
Μουσική είναι η τέχνη της διευθέτησης των ήχων κατά τον χρόνο και τον χώρο (Διάρκεια – Οξύτητα)
Μουσικός ήχος είναι αυτός που παράγει συγκεκριμένο άκουσμα στην ακοή. Εκτελείται είτε από τα διάφορα μουσικά όργανα είτε από την ανθρώπινη φωνή.
Ο μουσικός ήχος λέγεται φθόγγος.
ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Τα κύρια σημεία της μουσικής γραφής είναι:
1. Τα φθογγόσημα ή νότες
2. Οι γνώμονες ή τα κλειδιά
3. Οι παύσεις
4. Οι αλλοιώσεις
Τα διάφορα σημεία της μουσικής γραφής γράφονται στο πεντάγραμμο.
ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟ
Πεντάγραμμο ονομάζεται το σύνολο πέντε γραμμών οριζόντιων και παράλληλων, που απέχουν εξ ίσου μεταξύ τους.
Οι τέσσερις αποστάσεις, που σχηματίζονται μεταξύ των πέντε γραμμών ονομάζονται διαστήματα του πενταγράμμου.
Οι πέντε γραμμές και τα τέσσερα διαστήματα του πενταγράμμου αριθμούνται από κάτω προς τα πάνω.
ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΑ Ή ΝΟΤΕΣ
Οι φθόγγοι στη μουσική γραφή αντιπροσωπεύονται με σημεία που ονομάζονται φθογγόσημα ή νότες.
Οι νότες γράφονται με διάφορα σχήματα και σε διάφορες θέσεις στο πεντάγραμμο.
Από το σχήμα της νότας εξαρτάται η διάρκειά της στον χρόνο.
Από την θέση της νότας στο πεντάγραμμο εξαρτάται η οξύτητα ή το ύψος της νότας.
ΣΧΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ
Τα σχήματα των φθογγόσημων που καθορίζουν την διάρκεια των φθόγγων είναι επτά:
1. Το ολόκληρο…………………………………………………………………………….
Τα σχήματα του ολόκληρου, του μισού, και του τέταρτου γράφονται πάντα κατά τον παραπάνω τρόπο. Στα υπόλοιπα σχήματα (όγδοο και κάτω) μπορούμε, όταν δύο ή περισσότερα από αυτά είναι τοποθετημένα στη σειρά, να αντικαταστήσουμε τις αγκύλες με αντίστοιχες στον αριθμό οριζόντιες γραμμές (ενωτικές γραμμές) που τα ενώνουν.
Ο τρόπος γραφής με ενωτικές γραμμές διευκολύνει την μουσική ανάγνωση.
ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ
Η μεγαλύτερη αξία είναι το ολόκληρο. Κάθε ένα από τα υπόλοιπα σχήματα έχει ως αξία το μισό της αξίας του προηγούμενου σχήματος και επομένως την διπλάσια αξία του επόμενου σχήματος. Έτσι έχουμε:
Το ολόκληρο είναι ίσο με 2 μισά ή 4 τέταρτα ή 8 όγδοα ή 16 δέκατα έκτα ή 32 τριακοστά δεύτερα ή 64 εξηκοστά τέταρτα.
Το μισό είναι ίσο με 2 τέταρτα ή 4 όγδοα ή 8 δέκατα έκτα ή 16 τριακοστά δεύτερα ή 32 εξηκοστά τέταρτα.
Το τέταρτο είναι ίσο με 2 όγδοα ή 4 δέκατα έκτα ή 8 τριακοστά δεύτερα ή 16 εξηκοστά τέταρτα.
Το όγδοο είναι ίσο με 2 δέκατα έκτα ή 4 τριακοστά δεύτερα ή 8 εξηκοστά τέταρτα.
Το δέκατο έκτο είναι ίσο με 2 τριακοστά δεύτερα ή 4 εξηκοστά τέταρτα.
Το τριακοστό δεύτερο είναι ίσο με 2 εξηκοστά τέταρτα.
ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ ΣΤΟ ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟ
Τα φθογγόσημα γράφονται στο πεντάγραμμο στις ακόλουθες θέσεις:
1. Πάνω στις γραμμές
2. Μέσα στα διαστήματα:
3. Κάτω από την πρώτη γραμμή και πάνω από την πέμπτη γραμμή του πενταγράμμου:
Για να γράψουμε επιπλέον νότες, πάνω ή κάτω από το πεντάγραμμο, μεταχειριζόμαστε μικρές γραμμές που ονομάζονται βοηθητικές γραμμές. Ο αριθμός των βοηθητικών γραμμών είναι απεριόριστος.
Οι βοηθητικές γραμμές απέχουν μεταξύ τους τόσο, όσο και οι γραμμές του πενταγράμμου και αριθμούνται οι μεν πάνω από το πεντάγραμμο από κάτω προς τα πάνω, οι δε κάτω από το πεντάγραμμο από πάνω προς τα κάτω.
Οι βοηθητικές γραμμές μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι προέκταση του πενταγράμμου:
Σημείωση: Τα σχήματα των φθογγόσημων με ουρά (μισό, τέταρτο, όγδοο κλπ) γράφονται με την ουρά προς τα πάνω όταν βρίσκονται στην τρίτη γραμμή του πενταγράμμου και κάτω. Αν βρίσκονται πάνω από την τρίτη γραμμή τότε γράφονται με την ουρά προς τα κάτω.
Το άκουσμα που δημιουργεί κάθε νότα στην ακοή μας ονομάζεται ύψος ή οξύτητα της νότας. Όσο πιο ψηλά στο πεντάγραμμο γράφεται μια νότα, τόσο υψηλότερος είναι ο παραγόμενος ήχος και αντιστρόφως.
ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ
Τα ονόματα των φθογγόσημων είναι επτά:
ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα, σι
Οι επτά αυτές νότες, τοποθετημένες κατά την παραπάνω διάταξη, αντιπροσωπεύουν μια σειρά φθόγγων που προχωρεί διαδοχικά από το χαμηλότερο προς το υψηλότερο και γι’ αυτό ονομάζεται ανιούσα σειρά φθόγγων. Η σειρά αυτή μπορεί να επαναληφθεί περισσότερες φορές με τα ίδια ονόματα και την ίδια διάταξη. Οι φθόγγοι με το ίδιο όνομα σε κάθε νέα σειρά προς τα επάνω ακούγονται όπως και στην προηγούμενη αλλά σε διαφορετικό επίπεδο οξύτητας:
ΑΝΙΟΥΣΑ ΣΕΙΡΑ ΦΘΟΓΓΩΝ Η ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ ΑΚΟΜΗ ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ
ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο ρε μι φα σολ λα σι
Η απόσταση που χωρίζει δύο νότες με το ίδιο όνομα σε δύο γειτονικές σειρές ονομάζεται ογδόη ή οκτάβα επειδή περιλαμβάνει οκτώ νότες.
Εάν αντιστρέψουμε την σειρά των φθογγόσημων, τότε έχουμε μια σειρά που προχωρεί από το υψηλότερο προς το χαμηλότερο και λέγεται κατιούσα σειρά φθόγγων. Η κατιούσα σειρά μπορεί και αυτή να επαναλαμβάνεται όπως και η ανιούσα περισσότερες φορές:
ΚΑΤΙΟΥΣΑ ΣΕΙΡΑ ΦΘΟΓΓΩΝ Η ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ ΑΚΟΜΗ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ
σι λα σολ φα μι ρε ντο σι λα σολ φα μι ρε ντο σι λα σολ φα μι ρε ντο
Το σύνολο των φθόγγων τους οποίους αντιλαμβάνεται η ανθρώπινη ακοή, από τον χαμηλότερο μέχρι τον υψηλότερο, και οι οποίοι μπορούν να εκτελεσθούν από φωνές και μουσικά όργανα, ονομάζεται μουσική έκταση.
Η μουσική έκταση περιλαμβάνει περίπου οκτώ οκτάβες. Διαιρείται σε τρία μέρη:
Το βαρύ ή χαμηλό, το μεσαίο και το οξύ ή υψηλό.
ΓΝΩΜΟΝΕΣ Ή ΚΛΕΙΔΙΑ
Γνώμονες ή κλειδιά λέγονται τα σημεία που γράφονται στην αρχή κάθε πενταγράμμου. Υπάρχουν τρία είδη κλειδιών που γράφονται όπως παρακάτω:
1. Κλειδί του σολ:
2. Κλειδί του φα:
3. Κλειδί του ντο:
Οι γνώμονες χρησιμεύουν για να δίνουν το όνομα στις νότες και για να καθορίζουν την οξύτητά τους.
Κάθε ένας από τους γνώμονες δίνει το όνομά του στην νότα που γράφεται στην ίδια γραμμή με αυτόν.
Κάθε γνώμονας χειρίζεται διαφορετικό μέρος της μουσικής έκτασης έτσι ώστε να αποφεύγονται οι πολλές βοηθητικές γραμμές όταν γράφουμε τα φθογγόσημα στο πεντάγραμμο.
Το κλειδί του σολ χρησιμοποιείται για το υψηλό μέρος της μουσικής έκτασης.
Το κλειδί του ντο για το μεσαίο και το κλειδί του φα για το βαρύ.
Η οξύτητα των φθόγγων που παράγει το μπουζούκι αντιστοιχεί στο κλειδί του σολ της δεύτερης γραμμής κι έτσι εμείς θα ασχοληθούμε μόνο με αυτό το κλειδί.
ΟΙ ΝΟΤΕΣ ΣΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΤΟΥ ΣΟΛ
Ξέρουμε ότι στο κλειδί του σολ της δεύτερης γραμμής, η νότα που βρίσκεται πάνω στη δεύτερη γραμμή του πενταγράμμου είναι η σολ. Οι υπόλοιπες νότες κατά την κατιούσα ή την ανιούσα σειρά επί των θέσεων του πενταγράμμου ακολουθούν την σειρά των ονομάτων των επτά φθογγόσημων. Με αυτή τη σκέψη μπορούμε να βρούμε τα ονόματα όλων των φθογγόσημων στο κλειδί του σολ:
Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να συνεχίσουμε να γράφουμε νότες είτε πάνω είτε κάτω από το πεντάγραμμο απλώς προσθέτοντας βοηθητικές γραμμές.
ΠΑΥΣΕΙΣ
Παύσεις ονομάζονται τα σημεία τα οποία κατά την διάρκεια ενός μουσικού κομματιού σημαίνουν την διακοπή του ήχου. Έχουμε επτά σχήματα παύσεων τα οποία αντιστοιχούν στις επτά αξίες των φθογγόσημων. Τα επτά σχήματα των παύσεων είναι τα παρακάτω:
1. Παύση ολόκληρου:
2. Παύση μισού:
6. Παύση τριακοστού δευτέρου:
7. Παύση εξηκοστού τέταρτου:
ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ
Αλλοιώσεις λέγονται τα σημεία τα οποία χρησιμεύουν για να μεταβάλουν την οξύτητα των φθόγγων. Υπάρχουν τρεις κύριες αλλοιώσεις:
1. Η δίεση (#) η οποία οξύνει τον φθόγγο κατά ένα ημιτόνιο.
2. Η ύφεση (b) η οποία χαμηλώνει τον φθόγγο κατά ένα ημιτόνιο.
3. Η αναίρεση
Κάθε αλλοίωση γράφεται με δύο τρόπους:
1. Πριν από το φθογγόσημο που πρόκειται να αλλοιώσει, οπότε γράφεται στην ίδια θέση του πενταγράμμου όπου βρίσκεται και το ίδιο το φθογγόσημο. Στην περίπτωση αυτή η αλλοίωση ισχύει για το φθογγόσημο πριν από το οποίο γράφεται καθώς και για όλα τα φθογγόσημα του ίδιου ονόματος τα οποία περιλαμβάνονται μέσα στο ίδιο μέτρο και ονομάζεται τυχαίο σημείο αλλοιώσεως.
2. Στην αρχή του πενταγράμμου και αμέσως μετά το κλειδί, στις γραμμές ή και στα διαστήματα επί των οποίων σημειώνονται τα φθογγόσημα που θέλουμε να αλλοιώσουμε. Σε αυτή την περίπτωση οι αλλοιώσεις ισχύουν για όλα τα φθογγόσημα που έχουν το ίδιο όνομα, οποιουδήποτε ύψους, και λέγονται οπλισμός του γνώμονα.
Εάν θέλουμε να καταργήσουμε την δίεση ή την ύφεση ενός φθόγγου πρέπει να σημειώσουμε πριν από αυτόν το σημείο της αναίρεσης.
Επιπλέον υπάρχουν τα λεγόμενα διπλά σημεία αλλοιώσεως, η διπλή δίεση και η διπλή ύφεση που οξύνουν ή χαμηλώνουν τον φθόγγο κατά δύο ημιτόνια. Εάν θέλουμε φθόγγο με διπλή δίεση ή διπλή ύφεση να τον μετατρέψουμε σε φθόγγο με απλή δίεση ή ύφεση, γράφουμε, στην θέση της πρώτης δίεσης ή ύφεσης μία αναίρεση.
Σημείωση: Το ημιτόνιο είναι το μικρότερο μουσικό διάστημα που μεταχειρίζεται το μουσικό μας σύστημα που είναι το καλώς συγκερασμένο. Προκύπτει από την διαίρεση του διαστήματος της οκτάβας σε 12 ίσα μέρη. Με άλλα λόγια, μια οκτάβα περιέχει 12 ημιτόνια.
2 ημιτόνια = 1 τόνος
3 ημιτόνια = 1 τριημιτόνιο
Επίσης πρέπει να τονίσουμε ότι το ημιτόνιο είναι το μικρότερο διάστημα που μπορεί να αποδώσει το μπουζούκι και αντιστοιχεί στην απόσταση από ένα συγκεκριμένο τάστο, σε μια χορδή, μέχρι το επόμενο ή το προηγούμενο.
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Τα δευτερεύοντα σημεία της μουσικής γραφής είναι:
1. Η στιγμή διαρκείας: Είναι μια τελεία (.) που γράφεται δεξιά από τα φθογγόσημα και αυξάνει την αξία τους κατά το μισό. Φθογγόσημο με στιγμή διαρκείας λέγεται παρεστιγμένο φθογγόσημο. Κάθε παρεστιγμένο φθογγόσημο έχει αξία ίση ως προς τρία φθογγόσημα της αμέσως μικρότερης αξίας. Η στιγμή διαρκείας μπορεί να γραφεί και δεξιά των παύσεων οπότε αυξάνει την αξία τους κατά το μισό. Τότε και αυτές ονομάζονται παρεστιγμένες παύσεις.
2. Η διπλή στιγμή διαρκείας: Όταν δεξιά από το φθογγόσημο, ή μια παύση, υπάρχουν δύο στιγμές (τελείες) τότε αυτό ονομάζεται δις παρεστιγμένο. Η δεύτερη στιγμή διαρκείας αυξάνει την αξία κατά το μισό της αξίας της πρώτης στιγμής. Π.Χ: Ένα τέταρτο δις παρεστιγμένο είναι ίσο ως προς τρία όγδοα συν ένα δέκατο έκτο.
3. Η σύζευξη διαρκείας: Είναι μια καμπύλη γραμμή που συνδέει δύο ή περισσότερα φθογγόσημα της ίδιας οξύτητας. Χρησιμεύει για να προσθέτει στο πρώτο φθογγόσημο την αξία των άλλων. Με την σύζευξη διαρκείας μπορούμε να σχηματίσουμε αξίες που δεν μπορούμε να σχηματίσουμε με άλλον τρόπο. Τα φθογγόσημα που συνδέονται με σύζευξη διαρκείας ονομάζονται ενωμένα φθογγόσημα.
Παραδείγματα:
Στιγμή διαρκείας: Ένα παρεστιγμένο μισό είναι ίσο με τρία τέταρτα
Διπλή στιγμή διαρκείας: Ένα δις παρεστιγμένο μισό είναι ίσο ως προς τρία τέταρτα συν ένα όγδοο.
Σύζευξη διαρκείας: Η αξία του πρώτου φθόγγου (μισό) αυξάνει κατά ένα τέταρτο συν ένα όγδοο συν ένα δέκατο έκτο.
ΜΕΤΡΟ
Για να διευκολύνεται η μουσική ανάγνωση κάθε μουσικό κομμάτι διαιρείται σε μικρά τμήματα. Η διαίρεση γίνεται με γραμμές που διέρχονται κάθετα το πεντάγραμμο και ονομάζονται διαστολές. Το τμήμα που περιλαμβάνεται μεταξύ δύο διαστολών λέγεται μέτρο. Το τελικό μέτρο κάθε μουσικού έργου κλείνει με δύο διαστολές (η δεύτερη παχύτερη από την πρώτη) πάνω από τις οποίες γράφεται συνήθως η λέξη Fine (Τέλος). Στο τέλος των διαφόρων μερών ενός μουσικού έργου γράφονται επίσης δύο διαστολές (ισοπαχείς).
Σε κάθε μέτρο περιλαμβάνονται φθογγόσημα και παύσεις διαφόρων αξιών των οποίων το άθροισμα πρέπει να είναι το ίδιο για όλα τα μέτρα του μουσικού έργου. (Εκτός και αν υπάρχει αλλαγή του μέτρου).
Κάθε μέτρο υποδιαιρείται σε μικρότερα μέρη ίσης αξίας, τα οποία λέγονται μέρη του μέτρου ή χρόνοι. Τα μέρη αυτά αποτελούν το είδος του μέτρου. Μέτρα που διαιρούνται σε 2 μέρη λέγονται διμερή. Αν είναι σε 3 λέγονται τριμερή. Σε 4 τετραμερή και ούτω καθεξής.
Για να καθορίζουμε την αξία και το είδος των διαφόρων μέτρων γράφουμε στην αρχή κάθε μουσικού έργου και αμέσως μετά τον γνώμονα ένα αριθμητικό κλάσμα. Π.χ. 2/4 ή 3/4 ή 5/8 ή 9/8 κλπ. Ο αριθμητής του κλάσματος μας δείχνει το είδος του μέτρου. Δηλαδή σε πόσα μέρη διαιρείται. Ο παρονομαστής του κλάσματος μας δείχνει την αξία κάθε μέρους του μέτρου. Στο παρακάτω παράδειγμα έχουμε μέτρο 4/4, που σημαίνει ότι κάθε μέτρο διαιρείται σε τέσσερα μέρη αξίας ενός τετάρτου το καθένα.
Τα μέτρα μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα. Απλά μέτρα είναι τα διμερή και τα τριμερή, δηλαδή αυτά που στον αριθμητή έχουν τους αριθμούς 2 ή 3. Σύνθετα είναι τα μέτρα που αποτελούνται από τέσσερα μέρη και πάνω. Λέγονται σύνθετα γιατί σχηματίζονται από την ένωση δύο ή περισσότερων απλών μέτρων.
ΙΣΧΥΡΑ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ
Δεν τονίζονται όλα τα μέρη του μέτρου το ίδιο. Αυτά που τονίζονται περισσότερο ονομάζονται ισχυρά ενώ τα υπόλοιπα ονομάζονται ασθενή.
Στα απλά μέτρα ισχυρό μέρος είναι μόνο το πρώτο. Τα υπόλοιπα είναι ασθενή.
Στα σύνθετα μέτρα ισχυρά είναι τα πρώτα μέρη των απλών μέτρων τα οποία αποτελούν το σύνθετο μέτρο. Και πιο ισχυρό απ’ όλα είναι πάντα το πρώτο μέρος του μέτρου. Για να διακρίνουμε τα ισχυρά μέρη του μέτρου μπορούμε να τα σημειώσουμε με έναν τόνο (΄) και τα πιο ισχυρά από τα ισχυρά με δύο τόνους (΄΄)
ΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ
Είναι δυνατόν, αναλόγως του ρυθμού, τα μέρη του μέτρου να διαιρούνται σε δύο ή και περισσότερα μέρη. Όταν ένα μέρος του μέτρου διαιρείται στα δύο, τότε το πρώτο από αυτά λέγεται κύριο και το άλλο δευτερεύον. Μπορεί όμως ένα κύριο ή δευτερεύον μέρος να διαιρεθεί κι αυτό στα δύο. Τότε πάλι το πρώτο από αυτά λέγεται κύριο και το άλλο δευτερεύον.
Τα κύρια μέρη του μέτρου εκτελούνται με ένταση κάπως μεγαλύτερη από τα δευτερεύοντα και ιδίως αυτά που προέρχονται από την πρώτη υποδιαίρεση μέρους του μέτρου.
Σημείωση: Η κατανόηση του σωστού τονισμού κατά την εκτέλεση του μέτρου είναι πολύ σημαντική για την σωστή απόδοση του μουσικού έργου. Όσον αφορά στο μπουζούκι, επηρεάζει την φορά της πένας όταν κτυπά τις χορδές. Στα ισχυρά και στα κύρια μέρη του μέτρου η πένα κτυπά την χορδή με φορά από πάνω προς τα κάτω.
ΡΥΘΜΟΣ – ΜΕΛΩΔΙΑ
Ρυθμός ονομάζεται η σειρά των διαφόρων αξιών των φθογγόσημων που αποτελούν ένα μουσικό κομμάτι.
Μελωδία ονομάζεται η εναλλαγή στην οξύτητα των φθόγγων.
ΤΡΙΗΧΟ
Τρίηχο λέγεται το σύνολο τριών φθογγόσημων της ίδιας αξίας, που ισοδυναμούν με ένα φθογγόσημο της αμέσως μεγαλύτερης αξίας. Δηλαδή με το τρίηχο διαιρούμε οποιαδήποτε αξία στα τρία.
Για να δείξουμε ένα τρίηχο γράφουμε τον αριθμό 3, πάνω ή κάτω από το μεσαίο φθογγόσημο, και συνήθως ενώνουμε και τα τρία φθογγόσημα με μια καμπύλη γραμμή.
Κάθε μια από τις νότες του τρίηχου μπορεί να διαιρεθεί σε νότες μικρότερης αξίας, όπως και αντίθετα, δύο ή και οι τρεις νότες να ενωθούν σε μία.
Επίσης είναι δυνατόν να αντικαταστήσουμε ένα ή και περισσότερα φθογγόσημα του τρίηχου με παύσεις της αντίστοιχης αξίας.
Στο παρακάτω παράδειγμα έχουμε διάφορα τρίηχα ογδόων. Ένα τρίηχο ογδόων ισοδυναμεί με ένα τέταρτο.
ΔΙΠΛΟ ΤΡΙΗΧΟ Ή ΕΞΑΗΧΟ
Διπλό τρίηχο ή εξάηχο σχηματίζεται όταν ενώσουμε δύο συνεχή τρίηχα. Έτσι, αντί να σημειώσουμε με ένα τρία κάθε ένα από τα τρίηχα, σημαίνουμε με ένα έξι το σύνολο των έξι φθογγόσημων τα οποία έχουν τα δύο τρίηχα μαζί.
Και για το εξάηχο ισχύουν όσα είπαμε για τα τρίηχα. Οι φθόγγοι που τονίζονται στο εξάηχο είναι ο πρώτος και ο τέταρτος. Δηλαδή οι πρώτοι φθόγγοι των τρίηχων που το αποτελούν. Στο παρακάτω παράδειγμα έχουμε εξάηχο δέκατων έκτων που ισοδυναμεί με ένα τέταρτο και εξάηχο ογδόων που ισοδυναμεί με μισό:
ΑΚΑΝΟΝΙΣΤΕΣ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΕΙΣ
Πολλές φορές παρουσιάζονται σύνολα φθογγόσημων τα οποία είναι ακανόνιστες υποδιαιρέσεις ενός φθογγόσημου μεγαλύτερης αξίας. Τα σύνολα αυτά, που αποτελούνται από μονό αριθμό φθογγόσημων, π.χ. 5, 7, 9 κλπ., είναι ίσα προς εκείνο το φθογγόσημο της μεγαλύτερης αξίας, προς το οποίο πλησιάζει περισσότερο το άθροισμα των αξιών των φθογγόσημων τα οποία το αποτελούν.
Παράδειγμα: Ένα πεντάηχο δέκατων έκτων είναι ίσο ως προς ένα τέταρτο.
ΣΥΓΚΟΠΗ
Συγκοπή είναι το είδος του ρυθμού κατά το οποίο ένας φθόγγος αρχίζει από ασθενέστερο μέρος του μέτρου και επεκτείνεται σε μέρος του μέτρου ισχυρότερο.
Όπως βλέπετε στο παραπάνω παράδειγμα, στον πρώτο χρόνο του μέτρου των τεσσάρων τετάρτων, που είναι δις ισχυρός υπάρχει παύση. Στο ασθενές μέρος υπάρχει το μισό, του οποίου η διάρκεια επεκτείνεται μέχρι τον τρίτο χρόνο (ισχυρό μέρος του μέτρου). Στον τέταρτο χρόνο (ασθενές μέρος) υπάρχει φθόγγος που διαρκεί μέχρι τον πρώτο χρόνο του επόμενου μέτρου (δις ισχυρό). Τα επεκτεινόμενα φθογγόσημα από το ασθενές μέρος του μέτρου ως το ισχυρό ονομάζονται συγκεκομμένα φθογγόσημα.
Το χαρακτηριστικό της συγκοπής είναι ότι ο τονισμός μεταφέρεται από το ισχυρό στο ασθενές μέρος του μέτρου.
Η συγκοπή γίνεται με τρείς τρόπους:
1. Από ισχυρό μέρος του μέτρου σε δις ισχυρό.
2. Από ασθενές μέρος του μέτρου σε ισχυρό και
3. Από δευτερεύον μέρος του μέτρου σε κύριο.
Η συγκοπή λέγεται ομαλή όταν τα φθογγόσημα που την σχηματίζουν είναι της ίδιας αξίας.
Λέγεται ανώμαλη όταν τα φθογγόσημα που την σχηματίζουν έχουν διαφορετική αξία.
ΑΝΤΙΧΡΟΝΙΣΜΟΣ
Αντιχρονισμός λέγεται το είδος του ρυθμού κατά το οποίο ένας φθόγγος αρχίζει από το ασθενέστερο μέρος του μέτρου, ενώ στο ισχυρό υπάρχει παύση. Με άλλα λόγια ο αντιχρονισμός είναι συγκοπή, στην οποία το δεύτερο μέρος (το ισχυρότερο) έχει αντικατασταθεί με παύση:
Όπως και η συγκοπή έτσι και ο αντιχρονισμός μπορεί να είναι ομαλός ή ανώμαλος.
Ομαλός αντιχρονισμός λέγεται όταν ο φθόγγος και η παύση που τον σχηματίζουν είναι της ίδιας αξίας, όπως στο προηγούμενο παράδειγμα.
Ανώμαλος αντιχρονισμός είναι εκείνος στον οποίο υπάρχουν δύο φθόγγοι στα ασθενέστερα μέρη του μέτρου έναντι μιας παύσης στο ισχυρότερο μέρος.
ΔΙΗΧΟ
Δίηχο λέγεται το σύνολο δύο φθογγόσημων της ίδιας αξίας, πάνω ή κάτω από τα οποία σημειώνεται ο αριθμός 2 και ισοδυναμούν με τρία φθογγόσημα της ίδιας αξίας, δηλαδή με παρεστιγμένο φθογγόσημο της αμέσως μεγαλύτερης αξίας. Όπως καταλαβαίνετε, το δίηχο είναι το αντίθετο του τρίηχου. Το τρίηχο είναι η διαίρεση απλού φθογγόσημου σε τρία μέρη ενώ το δίηχο είναι η διαίρεση παρεστιγμένου φθογγόσημου σε δύο μέρη.
Το δίηχο το μεταχειριζόμαστε σε τριμερή μέτρα καθώς και στα σύνθετα μέτρα που αποτελούνται από τριμερή (3/8, 6/8, 9/4 κλπ.) κάθε φορά που θέλουμε να ενώσουμε τρία φθογγόσημα της ίδιας αξίας σε δύο.
ΤΕΤΡΑΗΧΟ
Είναι σαν διπλό δίηχο. Ένα σύνολο τεσσάρων φθογγόσημων, πάνω ή κάτω από τα οποία σημειώνεται ο αριθμός 4 και ισοδυναμούν ως προς έξι φθογγόσημα της ίδιας αξίας.
ΡΥΘΜΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Ρυθμική αγωγή λέγεται ο βαθμός της βραδύτητας ή της ταχύτητας με την οποία εκτελούνται τα ίσα μέρη του μέτρου κάθε μουσικού κομματιού. Η ρυθμική αγωγή υποδεικνύεται με ακρίβεια από το χρονόμετρο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου